CYBER CRIME HLUAR ZUAL LAKA KAN INVENNA/HRIAT TUR PAWIMAWHTE

Hot Posts

6/recent/ticker-posts

CYBER CRIME HLUAR ZUAL LAKA KAN INVENNA/HRIAT TUR PAWIMAWHTE



Cyber-crime laka inven dan
CYBER CRIME HLUAR ZUAL LAKA KAN INVENNA/HRIAT TUR PAWIMAWHTE

1. Sipai/Army etc anga insawi hmanga inbumna.

An chet dan tlangpui:
• An posting an sawn dawn vang emaw chhuanlamin tlawm deuhvin Facebook velah inchhung bungrua te, motor, bike etc an zuar thin.

• An bum tum ten Sipai ngei an ni tih an rin theih nan an Sipai ID, Liquor Card, Aadhar
Card etc lem siamchawp an thawn thin a, a chang chuan Sipai uniform ang deuh ha
chungin Video Call te an neihpui thin.

• A tlangpuiin UPI app (Gpay/Paytm etc) hmangin pawisa an inthawntir thin.

• A chang chuan Army/Sipar ho pawisa inpekna dan a dang deuh tih chhuanlamin QR code scan ngaih thu an sawi a, chumi hmang chuan mi an bum thin a ni.

Hriattur pawimawh:
• UPI app (Gpay/Paytm etc) hmangin I account ah pawisa a lo luh dawn chuan UPI PIN type a ngai ngai lo tih hriat a tha.

• UPI PIN I type a ngai a nih chuan I account atangin pawisa a chhuak zawk dawn tih hriat a pawimawh.

• Tunlaiah chuan Google Map hmangin hmun tin a hmuh theih tawh a, “Kolasib ah min post a”, “Champhai atangin a lo chhuak, Saitual alo thleng tawh” etc tih vel an sawi avang khan rin ngawt loh tur a ni.

2. Bank Manager/Phone company anga insawi hmanga inbumna.

An chet dan tlangpui:

• Sawrkar/Company website emaw atangin an mi bum tumte an hrechiang hmasa thin a, an designation te, an thawhpuite hming etc. an chhinchhiah tlangpui thin.

• Chutah phone hmangin an bia a, Bank manager emaw mobile company (Airtel, Jio, etc) atanga rawn bia angin an KYC/Mobile no etc update tur an chhuanlam a, an bum tumten an rin theih nan an thawhpuite hming chhalin anni pawhin hetiang buaina an neih ve an chinfel sak tawh thu te an hrilh thin.

• KYC/Mobile no update hmanhmawh a ngaihzia an sawi thin a, a nih loh chuan an Bank account/Mobile no a thih nghal tur thu an hrilh thin.

• Chumi tur chuan an Debit Card number te, card hnung lama CVV number te, an Phone-a OTP lo thleng te an dil chhuak thin a, hemi hmang hian an account atangin pawisa an lo ru chhuak thin a ni.

• A chang chuan SMS emaw in link an thawn a, chumi link ah chuan form fill up tur a lo awm thin a, chumi form ah chuan a chunga card number etc an dah luhtir thin a ni.

Hriattur pawimawh:
• Phone hmanga inbiak naah hmelhriat lohten an nihna an sawi apiang rin ngawt loh tur
• Bank account/Mobile number etc vela buai naah an office ah emaw mahni va kal a, chinfel a him ber.
• Debit card number te, a hnunga CVV number te leh OTP te hi tumah pek loh tur a ni a, eng form ah mah dah/ziah luh tur a ni lo. Heng dil tlat tute chuan bum an tum che tih hriat a tha.

3. Private company ho atanga data leak hmanga inbumna

An chet dan tlangpui:

• Private company han tih hian keimahni hming, pianni, address, etc kan pekna company te a huam a, a tlangpuiin online-a thil kan chah thinna website te, mobile app company te, Bank agent thenkhat sawina ni se.
• Heng company a thawk thenkhatte hian an customer information hi ru chhuakin (Data leak) mi bum hmangte hnenah an zuar chhawng nge anmahni in an bum thin tih hriat a ni lo a ni.
• Chutah an customer te chuan phone call an dawng a, a rawn betu khan Company atanga rawn bia angin an insawi a, an hming te, pianni, address te leh an company a order an siam tawh zawng zawng te, Loan account no etc te kha an rawn hriat theih vek avangin an rinhlehawm loh thin a ni.

• Chutia an rin tawh takah chuan an company atanga Prize, Reward, Lucky Draw etc an man tih thu an hrilh a, chumi khulh chhuah nan pawisa an dilchhuak leh thin a ni.

Hriattur pawimawh:

• Phone hmanga inbiak naah hmelhriat lohten keimahni chungchang hre viau ang
pawhin lang se, an nihna an sawi apiang rin ngawt loh tur,

• Lottery, Gift, Reward etc man avanga pawisa thawn hmasak ngai ang chi hi chu inbumna a ni tih hriat a tha.

• Internet a thil zawrhna website/mobile app zawng zawng hi a him vek kher lova, an customer information ruk chhuahna tura siam te pawh a tam a ni.


4. Online Shopping hmanga inbumna

An chet dan tlangpui:

• Instagram, Facebook leh Whatsapp ah an bum tumte awh deuh turin thil, a man aia
tlawm daihin an zuar thin.

• Heng thil zuarte hian a tlangpuiin thalai duh chi, phone, electronics, thawmhnaw,
pheikhawk, etc an zuar lem thin.

• Khawvel milar ten iPhone an hman nasat em avangin tunlai thalai te hian an awt em
em a, inbumna tura zuar pawh an tam ber a ni.

• Heng zuar ho hian an thil zawrh rawn thawn nan advance payment an dil chhuak thin a, an thil zawrh a tlawm em avangin pawisa thawn pawh miin an awlsam em em a ni.

• A tlangpuiin a bumtu te hian UPI app (Gpay, Paytm etc) emaw E-Wallet (Airtel payment bank, India Post payment bank etc) an hmang thin a, a chhan chu heng account ho hi Bank Account pangngai aiin chhui chhung a rei tih an hriat vang a ni.

• Pawisa an thawn hnuah chuan biak theihin an awm tawh lova, an reh nghal vang vang zel a ni.

• A then ah chuan Cash On Delivery (COD) hmanga thil an chah pawhin an thil chah ni lo deuh emaw, phone chhia emaw, bungraw chhia an dawng thin a ni.

Hriat tur pawimawh:

• Instagram, Facebook leh Whatsapp hmanga sumdawng taima tak tak te an tam viau a, mahse heng hmanga mi bum tum an tam a ni tih hriat a pawimawh.

• Heng ho thil zawrh kan lei hmain a tak tak an ni nge ni lo hriat tum hmasak a tha a,
midangin an chah ve tawh em, kan thiante emaw chah an awm taw hem, miin an page ah engtin nge an comment etc. tih te chik hmasak a tha.

• Thil, a man aia tlawm daiha zawrhna hi inbumna ani tlangpui tih hria ila, pawisa thawnhmasak lamah fimkhur tluk a awmlo a ni.

5. Website/search result lem hmanga inbumna.

An chet dan tlangpui:

• Loan lakna/distributorship/Customer care number etc atan website lem hi a tam em em a, Google hmanga heng thil zawn chuan a result hmasa lama an website lem chu lang thei turin Google hnenah pawisa an chawi thin a ni.

• Hetiang ti thei company tak tak ho hian website chu an nei deuh vek a, mahse an website ang chiahin mi bum nan a lem an lo siamsak thin a ni.

• Heng website lem ah hian an contact number te an dah ve thlap a, anmahni rawn betute chu an lo bum ta thin a ni.

• Mumal hmel deuhvin thil an ti a, a tirah dealership/loan etc atan processing fee, convenience fee, etc an dil hmasa thin a ni.

• Pawisa an inpek pawhin Certificate/receipt an rawn thawn tel vek bawk a, heng document lem hi ang takin company logo te nen lam photoshop hmangin an siam thin a ni.

• Heng inbumnaah hian pawisa che vel a tam thin a, a tlangpuiin a bum ten bum an ni tih an inhriat chhuah meuh chuan nuai engemawzat an lo thawn hman thin tawh a ni.

Hriattur pawimawh:
1
• Eng company mah hian online in dealership awlsam takin, a tak pawha inhmu ngai miah lovin an pe chhuak ngai lo tih hriat a pawimawh a ni.

• Online a hetiang sum tam tham mamawh chungchanga in dawrhna reng rengah official email address (eg: abc@an-company-hming.com) an neih loh chuan dawr loh an him ber.

6. Investment lem hmanga inbumna

An chet dan tlangpui:

• Mobile app hmanga investment anni tlangpui a, pawisa dawn theihna plan hran hran an nei thin. Eg, Rs 100/- recharge chuan downline 1 ah Rs 10/-, Rs 1000/- a recharge chuan downline 1 ah Rs 100/- etc.

• An pawisa hi stocks/mutual fund etc a invest angin emaw, cryptocurrency a invest ang te pawhin an insawi thin a, mahse hei hi chu a ni tak tak lem lo.

• A tirah pawisa tlem an dawng hmasak thin avangin pawisa an invest belh deuh deuh a, a tawpah chuan an pawisa invest lo pung chu a lak let leh theih loh thin emaw, lak let leh dawnin pawisa chawi belh hial te ngaiin an sawi thin a ni.

Hriattur pawimawh:
• Google playstore nilo website dang emaw atanga mobile app install hi a him ber lo.

• Pawisa investment ti thei anga insawi tam tak hi inbumna ani tih hriat a pawimawh a, theih ang tawka finfiah hmasak a him ber.

7. Sextortion (Video call hmanga inbumna).

An chet dan tlangpui:

• Mipa/hmeichhe duhawm tak lem hmangin Facebook, Instagram etc ah account lem an siam hmasa a, an bum tumte friend request an thawn kual phawt thin a ni.

• An friend request anlo accept chuan messenger vel emaw a inbia-in, an phone number te hriatsak an tum thin.

• An phone number an hriat veleh Video call hmangin an rawn thlem thin a, an bum tumte hriat lovin chu video call chu anlo record char char thin a, video call ah chuan a call tu leh call a te an lang ve ve thin a ni.

• Chutah an video record chu an Facebook thiante hnena thawn darh ah te an vau let a, pawisa dil chhuah nan an hmang leh thin a ni.

• A chang chuan Youtube emaw video website thenkhata thehdarh ah te an vau thin bawk a ni.

Hriattur pawimawh:
• A taka hmelhriatloh hnen atanga friend request dawn chu hnawl mai hi a him ber a ni.

• I hmelhhriat loh te atanga video call I dawn pawhin lak loh mai thin tur a ni.

• Hetiang ilo tawng a nih chuan kan Facebook/Instagram account kha disable/tih bo hrih a, hriatloh atanga phone call chhan loh tawp mai a tha ber. An rawn vau reng peih chuang lo ang che a, kar 2-1 hnu velah chuan bum tur dang an zawng ve leh mai thin a ni.

8. Loan extortion hmanga inbumna.

An chet dan tlangpui:

• Mobile app hmanga loan tlemte lak theihna an siam chhuak a, chutiang chu Google playstore ah pawh hmuh tur a awm nual.

• Hetiang app an install hian in register nan an hming leh phone number, etc vel dah luh a ngai thin a ni.

• Hemi baka he Mobile app kan install hian permission pek azirin phone neitu contact list te, thlalak te pawh a hmuin a la chhuak thei a ni.

• Loan chu an dawng ngei a, tam tham tak a lak theih chuang lova, mahse an loan rulh nan pawisa an pek let pawhin an dil belh zel a ni.

• An pawisa dil belh an pekloh chuan phone neitu contact list te zawng zawng hnenah mawilo takin a thlalak te zahmawh rawngkaia siam chawpin an thehdarh thin a ni.

Hriattur pawimawh:
• Mobile app kan install dawn reng rengin kan mobile ah permission dilna alo lang thin a, hei hi ngun taka chhiar a, fimkhur taka accept chauh tur a ni.

• Mobile app in a mamawh loh tur permission a dil chuan paih leh mai a him ber. 
Entirnan: calculator mobile app install ta la, i phone a i thlalak te, camera te, microphone etc te access a neih a ngai lo a ni tih hriat a pawimawh.

• Hetiang i lo tawng a nih chuan hriat loh atanga phone call chhan loh tawp mai a tha ber a, a theih phei chuan i phone kha kar 1 chhung vel chu off hmak hrih a tha. An rawn vau reng peih chuang lo ang che a, kar 2-1 hnu velah chuan bum tur dang an zawng ve leh mai thin a ni.

9. Online relationship Scam.

An chet dan tlangpui:

• Facebook, Instagram etc ah account lem an siam hmasa a, an bum tumte friend request an thawn kual phawt thin a ni.

• An friend request anlo accept chuan messenger vel emaw a inbia-in, ram dang daih ami anga insawiin, thian angin emaw, inngaihzawnna lam ang te pawhin an inbe zui thin.

• An bum tum te nen hian rei tawk tak an inbe thin a, a thenah chuan an bum hmain kum 1 chuang te pawh inbiak chang an nei a ni. Hemi hi a chhan chu an bum tum te hian thian tha emaw bialnu/bialpa tak tak anga inngaihtir an tum vang a ni.

• An bum tum te chuan an ring tawk tawh a ni tih an hriat veleh dan hran hranin bum an tum ta thin a ni. Entirnan, thian tha intanpuina atana gift lo thawn ang te, India ah an lo zin dawn ang tein an in sawi thin a.

• Chutah Delhi/Mumbai etc lam custom ah anmahni emaw an gift thawn chu anlo man thu an hrilh a, Customs lama thawk anga insawi ten an lo bia a, amah emaw a gift lo thawn khulh chhuah nan pawisa a ngaih thu an rawn sawi thin a ni.

• Hetianga an thianpa/bialnu/bialpa ram dang ami-in buaina a lo tawh takah chuan pawisa tam tham tak thawn pawh hi an mi bumte hian an in huam thin a, nuai tam tak hloh te pawh mizo ah hian kan awm nawk a ni.


Hriat tur pawimawh:

• A taka hmelhriat loh hnen atanga friend request dawn chu hnawl mai hi a him ber a ni.

• Facebook/Instagram etc ah a taka kan hmelhriatloh nen kan inbiak naah an sawi apiang awih ngawt hi a him ber lo, an thlalak hman te pawh hi anmahni tak tak an ni kher lo thei tih hriat a pawimawh.

• Central sawrkar department dawrh nan online system an nei vek tawh tih hriat a tha a. Customs atangin pawisa min rawn dil pawh ni se, mimal bank account a pawisa thun a ngaih chuan rinhlelh nghal tur a ni.

Issued by
MIZORAM POLICE

Post a Comment

0 Comments